Katılımcı Onay Sistemleri (KOS)

İki yıl önce Hollanda’dan Utrecht Üniversitesi yüksek lisans öğrencisi olan Johanna Stange “Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim” başlığı altında, ülkemizdeki Organik Gıda Sektörü hakkında sessiz sedasız ancak oldukça başarılı bir tez çalışması yapmıştı.

Johanna’nın organik sektörümüzde yer alan birçok kişiyle yaptığı anket ve röportaj sonucunda elde ettiği tespitlerden biri şuydu: “Türkiye’de organik gıda sektörünün en önemli karşıt gücü toplumun geleneksel ve kültürel alışveriş dürtüsüdür”. Bir başka deyişle halk pazarında tezgah önünde selamlaşmanın, hal hatır sormanın, domatesin, kirazın, şeker fasulyenin hikayesini paylaşmanın keyfi vazgeçemediğimiz bir tercih. Organik pazarlarda da bu duyguyu bir kısmımız yakaladı; organik pazar müdavimleri tanıdıkları üreticilerden alacakları ürünleri artık biliyorlar. Ama yine de mahalle halkının çok büyük bölümünün tercihinde henüz bu pazarlar yok. Normal halk pazarları dolup taşıyor: ne kadar şikayet etsek de tezgahtarların ısrarcılığından, ürünlerin üretimleri hakkında bilgi sahibi olamamaktan, çok kez el değiştirdiğinden… Peki, organik pazarlar niçin daha çok rağbet görmüyor? Sebeplerden biri ürün fiyatları olabilir. Ama, Johanna tezinde fiyatlardan ziyade, güvensizlik ve karmaşanın etkisinden sık sık bahsetmişti.

Sağlıklı gıdalara daha ekonomik koşullarda ulaşmanın alternatiflerinden biri Katılımcı Onay Sistemi (KOS) olabilir. Henüz Türkiye’de birkaç deneme dışında halkın tanımadığı bir yapı. Tüm dünyada hızla artış gösterirken, ülkemiz insan yapısına ve hayal ettiğimiz gıda zinciri için oldukça ideal bir çözüm, Katılımcı Sertifikasyon Sistemleri…

Katılımcı Onay Sistemi (KOS) nasıl doğdu?

İtici gücünü üretici ve tüketici yakınlığından alan sistem, yerel değerleri, bireyi, coğrafi unsurları, politik yaklaşımı ve pazar koşullarını dikkate alan kapsamlı bir ağ yapısı. Organik tarımın endüstrileşmeye doğru kayması belki temeldeki felsefesini unutturmaya başladı. Ancak KOS bu süreçte oluşan güven ve karmaşa sorununa karşın hem çok başarılı, hem de oldukça alçak gönüllü…

2004 yılında, IFOAM (1) ve MAELE (Latin Amerika Ekolojik Tarım Hareketi) tarafından Torres’de (Güney Brezilya, Rio Grande do Sul eyaletinde) ortaklaşa düzenlenen bir atölye çalışmasında bu ad altında kimlik kazandı. Bu çalışma ile uluslararası bir çalışma grubu oluşturulduktan sonra, IFOAM’un resmi bir alt organı olarak çalışmalarını genişletti. Bugün Brezilya, ABD, Fransa, Yeni Zelanda, Hindistan gibi ülkeler başta olmak üzere, bu ülkelere komşu ülkelerde de hızlı bir çizgide büyüyor.

Niçin KOS?

Organik tarım sertifikasyon sistemine bir alternatiftir.

1. Aynı amaca hizmet hedeflenirken, yöntem ve felsefelerinde farklılıklar var.
2. Yapısındaki ana unsurlar:

Yerel – Üretici ve tüketici ilişkisinde, ihtiyaçları en kısa yoldan yanıtlamayı hedefler. Ekolojik tarımın yerel yapılanması için önemli bir motivasyondur: yaşadığımız yerdeki üretilen ürünleri tüketebilmek ve yerel ekonomilere destek olmak.

Ortak vizyon ve yataylık – Çiftçi ve tüketici asıl ve ortak bakış açısında olmakla birlikte, tüm diğer ilgili grupların katılımı ile ortaya hedefler konmaktadır. Katılımcı sertifikalama, ürünün ve üretim yönteminin değerlendirilmesi için tüm ilgili tarafları aynı seviyede sorumlulukla dahil ediyor.

Kollektif – Katılımcı ve bölgesel grup yapısı içinde, üretim ve tüketim döngüsünde yer alan tarafların taahhütleri ile hareket eder. Her bölge raporu diğer bölgelerin raporlarını ve sağlayacağı sertifikayı tanır.

Dinamik – Toplumun (çiftçi ve tüketici) taleplerini değerlendirir; gerekli yeni kriterleri ve buna bağlı düzenlemeleri esnek yapı sayesinde daha kolaylıkla uygulamaya alır.

Şeffaf –  Sistem içinde yer tüm taraflar süreç ve koşulları hakkında tüm detay bilgilere ve uygulama şartlarına ulaşabilirler.

Öğrenme süreci – KSS’lerin amacı sertifika vermenin ötesine ulaşıyor. Üreticinin emeğine ve statüsüne yeniden bir değer atfederek, sosyal bütünleşmeye ve sürekliliğine ve tarımsal gelişimine destek olmak istiyor.

Temel bir Mukayese – Organik Sertifikasyon ve KOS

Organik Sertifikasyon	Katılımcı Onay Sistemi
Üçüncü parti kontrolör ♦ external (dışsal)	Grup içinden kontrolör ♦ intern (içsel)
Ulusal fonksiyon (bölgesel sınırlama yok)	Bölgesel hizmet hedefi
Tekil güç (kurallar ve uygulamalar açısından)	Örgütsel ağ yaklaşımı (üretici, tüketici, STK, üniversite, vb)
Devlet tarafından onaylı	Devlet onaylı olma koşulu yok
Resmi güvenilirlik	Sosyal güvenilirlik
Yasal yapı → düşük adaptasyon./ düşük dinamizm	Yerel koşullar →  yüksek adaptasyon / yüksek dinamizm
Tanıtım ihtiyacı yok	Tanıtım ve kabul edilebilirlik için emek yoğun
Bedellendirme koşullarında üreticinin görüşü alınmaz	Bedellendirme üretici koşullarına göre şekillenir
Üreticinin bireysel sorumluluğu ve cezalandırma mekanizması	Toplumsal hak ve sorumlulukların sorgulanabilmesi
Sertifikasyonda ispat esası	Sertifikasyonda güven esası
Öncelikli ve tek amaç: sertifikasyon	Çiftçinin toplumsal saygınlığına destek oluyor
Salt teknik bakış	Yaşamsal (sosyal, kültürel, ekolojik) bakış
Üretici veya tüketiciye bilgi akışı hedefi yok	Deneyim ve birikimlerin aktarılmasını destekleyici yapı

Bayramiç Halk Pazarı için bir adım…

Buğday Derneği Başkanı Güneşin Aydemir, 2014 yılında gerçekleşecek IFOAM Genel Kongresi’ne İstanbul’un ev sahipliği yapacağını ve bu önemli dünya kongresi öncesinde bölgede başlatılacak KSS uygulamalarının çok kıymetli bir örnek oluşturacağını ifade ediyor.

Çanakkale İl Tarım Müdürlüğü de konuya tam destek verdiğini açıklamıştı.

Bayramiç Belediye Başkanı İsmail Sakin Tunçer de Bayramiç Halk Pazarında kademeli olarak KOS uygulamasının başlatılmasının önemli olduğunu ifade ediyor. Önümüzdeki günlerde Bayramiç’li üreticiler arasından belirlenen adaylarla KOS uygulamasının üretim sahasında izlenebilirliği ve şeffaflığı tüketicilerle buluşmaya başlayacak. Bu uygulamanın Bayramiç ve civar ilçelerde başlatılması Türkiye Tarımı için farklı bir perspektif yaratacaktır. Uygulamalar ve elde edilen neticelerin bir yıl içinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ilgili birimlerine raporlanması mevzuat yönünde gerekli hazırların belirleyici unsuru olacaktır.

Olası bir taahhütname ve rapor örneği

Bulunduğum üretim alanında, doğa dostu uygulamalarla uyumlu olarak sürdürdüğüm tarımsal ve/veya hayvansal üretim ile ilgili tüm bilgileri paylaşmayı ve yaptığım uygulamalar hakkında detaylar vermeyi kabul ediyorum.

İnsan-hayvan-bitki sağlığı ve refahı için gösterdiğim hassasiyetin gelecek nesillere bırakabileceğim en değerli miras olduğunu farkındayım.

Kontrol eden ve kontrol edilen arasındaki etik ve saygın iletişime dürüstçe destek olacağımı taahhüt ve beyan ederim.

——————————————————————————–

Zararlılarla mücadele yöntemi:

Tarih:

Uygulama/Doz:

———————————————————————————

Budama, sulama, gübreleme ve diğer uygulamalara ilişkin bilgiler:

Tarih:

Uygulama:

———————————————————————————

Hayvansal üretimde yem kaynağı ve yemleme yöntemi:

Tarih aralığı:

Uygulama:

———————————————————————————

Hayvansal üretimde hastalıklara karşı uygulamalar:

Tarih:

Uygulama/Doz:

———————————————————————————

Diğer yöntem ve uygulamalar:

Tarih:

Uygulama:

———————————————————————————

Uygulamalarda yer alan

1. Ziraat Mühendisi/Teknikeri:

2. Veteriner:

3. Diğer yetkililer:

———————————————————————————

 

** Yerinde kontrol edenlerin adı     :

** Kontrol edilenin adı                   :

———————————————————————————

Varsa, analiz talebi:

Tarih:

Sonuç:

———————————————————————————

Diğer yorumlar:

 

———————————————————————————

                                                           

Hedef

Her insanın organik nitelikli temiz ürünlerle beslenmeye hakkı var. Sağlıklı yaşama hakkı var. “Organik” etiket sadece belli bir kesimin tercihi olmamalı. Anadolu mutfağı tarih boyunca zengin çeşitliliğinde, besleyici ve lezzetli yemekleri sundu çocuklarına. Gelişen Türkiye bunu hak etmiyor mu?

Eski günlerin geleneksel pazarlarında yaşanan keyfi, huzur ve sürekliliği istiyor herkes; “organik” alanlar da, alamayanlar da… Toprağın geleneksel tatlarını güler yüzlü esnafın saygınlığı ile buluşturan sağlıklı gıdayı ve mutfak kültürümüzü yaşatabilmemiz için her birimizin çabasına ihtiyaç var. Katılımcı Sertifikasyon Sistemi buna olanak sunuyor. İster akademisyen olun, ister mutfağınızda ev hanımı, ister suyu başında çiftçi. Her birimizin yer alacağı, birbirimize saygı ve disiplini aynı anda pekiştiren, yemeğin tadına daha çok varmak isteyenlerin bir araya geldiği bir kulüp burası.

—

(1) IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements – Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu), 1972′de kurulan ve tüm dünyada organik tarım standartlarının büyük bölümünü oluşturan ve yön veren kurum.

Konuyla ilgili bir sunum:

http://www.tohumagi.org/webfm_send/149